Αυτό το κτήμα ποιος θα το πάρει;

Ονειρο θερινής νυκτός η αξιοποίηση του Τατοϊου

Η κυβέρνηση προωθεί την εκποίηση του Τατοΐου για 60-90 χρόνια, την παράδοσή του σε Ελληνα ή ξένο επιχειρηματία. Η εκποίησή του έχει ήδη ενταχθεί στο Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου, όπως είναι γνωστό.

Το Ανάκτορο έχει αδειάσει πλέον από τα αντικείμενα που στοιβάζονταν εντός του«Το τίμημα αρχικά ήταν 150 εκατομμύρια ευρώ με τον όρο ότι ο ενοικιαστής ή αγοραστής θα αναστήλωνε και τα 40 κτήρια του κτήματος, παρ’ όλο που μόνο τα 28 από αυτά έχουν κηρυχθεί διατηρητέα και ορισμένα είναι πλέον ερείπια», μας λέει ο Κώστας Μ. Σταματόπουλος, ο άνθρωπος που πήρε την πρωτοβουλία πριν από μία δεκαετία να συντάξει το φάκελο για την κήρυξη ως διατηρητέων των σημαντικότερων κτηρίων του πρώην βασιλικού κτήματος.

Ως ιστορικός, έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην ιστορική τεκμηρίωση καθενός κτηρίου, τα χρονολόγησε και συγκέντρωσε τα αρχιτεκτονικά σχέδιά τους και τις φωτογραφικές αποτυπώσεις τους. Βεβαίως, για τη συγκέντρωση των στοιχείων αυτών χρειάστηκε να ταξιδέψει στο εξωτερικό και να ερευνήσει αρχεία πέραν αυτών που βρίσκονται στην Ελλάδα. Ετσι, έγραψε ένα δίτομο έργο, «Το χρονικό του Τατοΐου» (εκδόσεις Καπόν, 2004).

Από τότε ανέλαβε την προστασία του κτήματος υπό την ιδιότητα του αντιπροέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία πρόσφατα εισηγήθηκε την ένταξη του Τατοΐου στον κατάλογο της Europa Nostra με τα μνημεία που κινδυνεύουν να καταστραφούν. Κατάφερε μάλιστα να εντάξει το Τατόι στη βραχεία λίστα των 14 μνημείων, εκ των οποίων τελικά θα επιλεγούν 7. Η αλήθεια είναι πως έχουν καταρρεύσει από την εγκατάλειψη κάποια κτήρια στο Τατόι, αλλά όχι τα μείζονος σημασίας, στα οποία έχουν γίνει ήδη κάποια έργα προστασίας. Μέσα στο δάσος των 42.000 στρεμμάτων του κτήματος υπάρχει μεγάλος αριθμός κτισμάτων, εκ των οποίων κάποια είναι πραγματικά κοσμήματα, ενώ άλλα είναι κατασκευές χωρίς ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Οταν περιπλανιέται κάποιος στο Τατόι ανακαλύπτει κτήρια ανοικτά που χάσκουν χωρίς στέγες και κουφώματα, με μισογκρεμισμένους τοίχους, ενώ άλλα έχουν γκρεμιστεί.

Παρ’ όλα αυτά, η εκμετάλλευση του κτήματος, που η ασυνεννοησία φορέων του Δημοσίου (εμπλέκονταν στη διαχείρισή του τρία υπουργεία, Πολιτισμού, ΠΕΚΑ, Αγροτικής Ανάπτυξης και ένα σωρό άλλες υπηρεσίες) οδήγησε στα υπό εκποίηση ακίνητα, είναι ασφαλώς ελκυστική για έναν ιδιώτη. Ωστόσο, λόγω του τιμήματος, όσο και λόγω των δεσμεύσεων -που ορθώς υπάρχουν- για την ανέγερση νέων κτηρίων στον πυρήνα του κτήματος, δεν κατέστη ώς τώρα η επένδυση ελκυστική.

«Κανείς δεν έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον», μας επισημαίνει ο κ. Σταματόπουλος. Μόνο το Τίβολι, ο διάσημος κήπος λούνα παρκ στην Κοπεγχάγη, που λειτουργεί από το 1843 και συγκεντρώνει 3 εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο (περιλαμβάνει θέατρα, κινηματογράφους και καζίνο), προσήλθε στο κάλεσμα του ΤΑΙΠΕΔ και οι εκπρόσωποί του ξεναγήθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο από τον κ. Σταματόπουλο.

«Η αρχική σκέψη τους ήταν να μετατραπεί το πρώην παλάτι σε ξενοδοχείο. Τους εξήγησα ότι δεν ήταν εύκολο, γιατί οι περιβαλλοντικές οργανώσεις του Τατοΐου θα ήταν τελείως αντίθετες. Κι αυτό γιατί το 2003 η κυβέρνηση είχε προσδιορίσει ως αποκλειστική χρήση του κτήματος την αγροτική, κτηνοτροφική και δασική, κάτι που θα μπορούσε να ανατραπεί με νέα νομοθετική πράξη, αλλά αυτό δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα. Τη δεύτερη μέρα διασχίσαμε όλο το κτήμα και τους συμβούλεψα να αναπτύξουν την επένδυσή τους στην περιφέρεια και όχι στον πυρήνα. Οι προτάσεις τους έμαθα πως δεν ικανοποίησαν το ΤΑΙΠΕΔ. Εν τω μεταξύ άλλαξε και πρόεδρος στο Ταμείο. Θεωρώ πως εν τω μεταξύ είχε αλλάξει και το τίμημα».

Μπαλώματα

Στην υποτιθέμενη αξιοποίηση του Τατοΐου, με τα τόσα διατηρητέα κτήρια, φαίνεται πως το υπουργείο Πολιτισμού, που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια κάποια αναστηλωτικά έργα στα κτήρια, ενώ παράλληλα συντηρεί τα αντικείμενα του παλατιού, δεν έχει κανένα λόγο. Παράδοξο έως υπόπτο θα το χαρακτήριζε κανείς, προκειμένου να δοθούν διάφορες χρήσεις που τελικά να μη συνάδουν με το μνημειακό χαρακτήρα του κτηρίου. Σχετικά με τις εργασίες που έχουν γίνει από το ΥΠΠΟ, ο κ. Σταματόπουλος αναφέρει: «Εχουν πράγματι γίνει δουλειές πρώτης ανάγκης στο Υπασπιστήριο, στο Στάβλο των Αλόγων, στο Φυλάκιο της εξωτερικής πύλης. Εχει μπει στέγη στο κτήριο του προσωπικού, η οποία όμως, αν τη δείτε, δεν κάθεται καλά πάνω στο κτήριο. Εχουν τοποθετηθεί δύο ειδών κεραμίδια. Κι όταν τους ρώτησα γιατί συμβαίνει αυτό, μου απάντησαν ευθέως: “Γιατί αυτά μας περίσσεψαν”. Το ίδιο συμβαίνει και στο Μαγειρείο, ενώ το παλιό Ξενοδοχείο καλύπτεται από μια λαμαρινένια στέγη, όπως και η οικία Στουρμ, που είναι το παλαιότερο κτίσμα του κτήματος».

Για τη συντήρηση των κινητών κειμηλίων που βγήκαν από το ανάκτορο, ο κ. Σταματόπουλος δεν έχει να κάνει παρά μόνο θετικά σχόλια: «Συντηρούνται οι τοιχογραφίες στο Παρεκκλήσι της Αναστάσεως, όπου είναι οι τάφοι των βασιλέων, και οι φορητές εικόνες, τα χαλιά, οι πορσελάνες, οι πίνακες. Δουλεύουν με μεράκι οι συντηρητές. Γίνεται δουλειά ποιότητας από το συνεργείο της Διεύθυνσης Συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού, σε αντίθεση με τις αναστηλώσεις των κτηρίων, που είναι άθλιες. Να σας πω ένα παράδειγμα. Στο Υπασπιστήριο έχει γίνει ένας τοίχος πέτρινος, συνεχίστηκε τούβλινος και μετά πάλι πέτρινος. Μεσολαβούσε ένας φεγγίτης και έκλεισε με τούβλα. Ε, όλος αυτός ο τοίχος θα πρέπει να ξηλωθεί κάποια στιγμή και να ξαναγίνει από την αρχή».

Σχέδια για την αναβίωση του μνημειακού, αγροτικού και περιπατητικού χαρακτήρα του Τατοΐου έχουν γίνει και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μπούσουλας για την αξιοποίηση του κτήματος, που πλημμυρίζει κόσμο τα Σαββατοκύριακα. Ο κ. Σταματόπουλος μας θυμίζει πως πριν από δύο χρόνια ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας είχε προκηρύξει διαγωνισμό τον οποίο είχε κερδίσει το αρχιτεκτονικό γραφείο Κρασσά-Γανωτή.

«Με ένα μικρό επιτελείο οι άνθρωποι αυτοί εργάστηκαν ευσυνείδητα και παρουσίασαν την πρότασή τους πέρυσι τον Μάιο στον Γιώργο Παπακωνσταντίνου, τότε υπουργό Οικονομικών. Αργότερα δούλεψαν τη μελέτη τους ακόμη περισσότερο και την παρουσίασαν στην πρόεδρο του ΟΡΣΑ. Την είδαμε κι εμείς, και οφείλω να πω ότι η μελέτη αυτή έβρισκε σε γενικές γραμμές σύμφωνους τόσο την Ελληνική Εταιρεία όσο και το Σύλλογο Φίλων Τατοΐου. Οι ενστάσεις μας αφορούσαν κυρίως τη χρήση ορισμένων από τα προστατευόμενα κτήρια. Για παράδειγμα, οι αρχιτέκτονες ήθελαν να φέρουν κόσμο στον πυρήνα του κτήματος, ενώ εμείς προτείνουμε να διοχετευτούν στην περιφέρεια. Εγινε προσπάθεια να συμφωνήσουμε, αλλά δεν στάθηκε δυνατό. Η βασική μας διαφωνία αφορούσε τη χωροθέτηση του ξενοδοχείου. Εκείνοι πρότειναν να γίνει στους σημερινούς στρατώνες, λίγο βόρεια του κτήματος, προς Κατσιμίδι. Εμείς, αντιθέτως, λέγαμε εκεί να γίνει το εστιατόριο, το οποίο εκείνοι τοποθετούσαν στο ιστορικό Ξενοδοχείο, στην προέκταση του Αστυνομικού Σταθμού. Εμείς προτείναμε να αναβιώσει το ξενοδοχείο ως μία αγροικία του 19ου αιώνα, που βρίσκεται κοντά στο Οινοποιείο, στο Βουστάσιο, όπου μπορεί να αναβιώσει όλη η ατμόσφαιρα της εποχής. Εκείνοι ήθελαν να γίνει το Βουστάσιο συνεδριακό κέντρο. Σε αυτό νομίζω πως διαφωνεί και το υπουργείο Πολιτισμού. Ολα τα υπόλοιπα της μελέτης, η κίνηση των επισκεπτών, η αναβίωση των κήπων και η λειτουργία τους, θεωρήθηκαν εξαιρετικά».

Εκτοτε όμως δεν υπήρξε καμία πρόοδος, με αποτέλεσμα εκείνη η μελέτη να έχει πληρωθεί από τον ΟΡΣΑ και να κινδυνεύει να πεταχτεί στα σκουπίδια. Το πρόβλημα, σύμφωνα με τον κ. Σταματόπουλο, δημιουργήθηκε με το Π.Δ. Σουφλιά το 2007, το οποίο έδινε χρήσεις γης σε κτήρια ακατάλληλα, γεγονός που οδήγησε τους μελετητές σε λάθος κατεύθυνση. «Πέρυσι τον Απρίλιο, πριν από τις εκλογές, πέρασε από τη Βουλή η δημιουργία του φορέα διαχείρισης του Τατοΐου, με ένα επταμελές συμβούλιο στο οποίο μετέχουν οι τρεις γενικοί γραμματείς των εμπλεκόμενων υπουργείων, Πολιτισμού, ΠΕΚΑ και Οικονομικών, τρία μέλη και ένας πρόεδρος, διορισμένοι από την κυβέρνηση. Κάτω από αυτούς, επτά υπάλληλοι των υπουργείων θα αναλάβουν να αναστήσουν το Τατόι. Οταν οι περισσότεροι μετρούν τις μέρες τους για να βγουν σε σύνταξη».

Αδειες κορνίζες

Η ενδεδειγμένη χρήση του ανακτόρου του Τατοΐου, σύμφωνα με τον κ. Σταματόπουλο, είναι η μουσειακή. Αλλωστε τώρα έχει πλέον αδειάσει το κτήριο από τα αντικείμενα που είχαν στοιβαχτεί εκεί. Βρήκαν πλήθος αντικειμένων με τα οποία θα μπορούσαν να στήσουν πέντε μουσεία, όπως λέει χαρακτηριστικά. Για τους σπουδαίους πίνακες, όμως, που αναζητούσε η Εθνική Πινακοθήκη έχοντας καταγράψει ένα προς ένα τα έργα τέχνης των ανακτόρων, τα νέα δεν είναι ενθαρρυντικά, γιατί από τους πίνακες βρήκαν μόνο κορνίζες. Αντιθέτως, οι βυζαντινές εικόνες ήταν όλες εκεί, όπως και 480 χαλιά.

Το κτήμα έχει περιέλθει στο κράτος εδώ και δέκα χρόνια (από τον Μάρτιο του 2003). Η Ελληνική Εταιρεία προωθεί για ένταξη στο ΕΣΠΑ (με 1,2 εκατ. ευρώ) μια μελέτη για την αποκατάσταση της διαδρομής της «Κιθάρας». Λέγεται έτσι γιατί η διαδρομή αυτή (μήκους 2 χλμ.) καταλήγει σε μια λίμνη που έχει σχήμα κιθάρας. Θα συντηρηθεί η λίμνη, που χάνει το νερό της, θα αποκατασταθούν δύο κρήνες, το παλιό λιθόστρωτο καλντερίμι και μία από τις δύο πέτρινες γέφυρες. Επίσης, θα συντηρηθεί μια στέρνα όπου έπεφτε νερό και είναι ορατή πάνω στη διαδρομή. Η μελέτη έχει ήδη εγκριθεί από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.