Περίπατος στο χθες – Μια χωροχρονική διαδρομή στο Τατόι

Ιχνηλάτες του χώρου, του χρόνου και της μνήμης έγιναν τα μέλη και οι φίλοι της χορωδίας Διονύσου “ΣΕΜΕΛΗ”, την Κυριακή 11 Νοεμβρίου κατά την επίσκεψη – ξενάγηση στο κτήμα Τατοΐου.

Παρών και ο γράφων – ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση της προέδρου κας Αθανασιάδου.

Στο κτήμα μας υποδέχθηκε εκ μέρους του σωματείου “Φίλοι Κτήματος Τατοΐου” ο πρόεδρος του κ. Βασίλης Κουτσαβλής ο οποίος ανέλαβε χρέη ξεναγού κατά την διάρκεια της παραμονής μας. Το συγκεκριμένο σωματείο είναι μη κερδοσκοπικό και επιδιώκει την προστασία, ανάδειξη και προβολή του κτήματος Τατοΐου.

Ο κ. Κουτσαβλής ήταν πηγή συνεχούς και συνεκτικής γνώσης του αντικειμένου με πλούσια περιγραφή από το άφθονο ιστορικό υλικό του. Με το αφηγηματικό του χάρισμα μας έδωσε τη διάσταση, μας περιήγησε στο εντυπωσιακό αυτό δημιούργημα της φύσης και του ανθρώπου που κρατά μέσα του μνήμες από τη ζωή και την ανθρώπινη δράση και μεγάλες στιγμές της ελληνικής ιστορίας που δεν μπορεί να σβήσει ο χρόνος.

Κατά την πεντάωρη διάρκεια της ξενάγησης υπήρξαν στιγμές που νόμιζες ότι βρίσκεσαι σε άλλο χώρο, σε άλλο χρόνο και σε άλλο αιώνα, αλλά, πάντα στο Τατόι.

Πενήντα χρόνια σιωπής στοιχειώνουν το ερημωμένο και ερειπωμένο κτήμα. Ένα περιβάλλον με παρελθόν τόσο κοντινό αλλά φαντάζει τόσο μακρινό λόγω εγκατάλειψης. Πέτρα, το απόλυτο οικολογικό υλικό δόμησης, επικρατεί ολοκληρωτικά και στα σαράντα συνολικά κτίρια με οξυκόρυφες δίριχτες στέγες.

Όλο το κτήμα των 41 στρεμμάτων είναι διαρθρωμένο σε τρεις ενότητες: 1. Την ανακτορική, 2. Την διοικητική και 3. Χωριό (αγρόκτημα κ.ά.).

Το προβάδισμα εδώ το έχει η φύση. Το Τατόι δεν είναι αυτοφυές δάσος. Είναι όλο φυτεμένο. Η δε ονομασία του είναι Δεκέλεια. Η ονομασία Τατόι είναι αρβανίτικης προέλευσης. Το πρώτο ανάκτορο που χτίστηκε ήταν ελληνοελβετικού ρυθμού με νεοκλασικά στοιχεία, το 1874 και κάηκε το 1916. Ο χρόνος κυλάει και στο διάβα του αλλάζει το τοπίο. Ωστόσο, κάτι μένει να βοηθάει τη μνήμη των παλαιών και ζωντανεύει τη φαντασία των νέων.

Είναι αυτονόητο, πιστεύω, πως δεν περιμένει κανείς να ξεναγηθεί απ’ το συγκεκριμένο άρθρο ωστόσο, θα ‘θελα να υπενθυμίσω κάποια από αυτά που ακούσαμε από τον κ. Κουτσαβλή.

– “Τα κιγκλιδώματα του κήπου του ανακτόρου έχουν κλαπεί, ωστόσο, δυο απ’ αυτά έχουν μεταφερθεί στο κτίριο της Βουλής των Ελλήνων και έχουν τοποθετηθεί στην αίθουσα “Χαρίλαος Τρικούπης”. Δεξιά και αριστερά της μεγάλης κλίμακας. Επειδή όμως έφεραν το μονόγραμμα του Γεωργίου τοποθετήθηκαν γυρισμένα από την πλευρά που να μην φαίνεται το έμβλημα.”

– “Η αυλή διέθετε είκοσι αυτοκίνητα μεταξύ αυτών η Rolls Royce, με ανεκτίμητη αξία λόγω των υψηλών προσωπικοτήτων που φιλοξένησε και το cabrio ΜG της βασίλισσας Φρειδερίκης.”

– “Όταν ο Γεώργιος παντρεύτηκε την Όλγα δούκισσα της Ρωσίας από τον αυτοκρατορικό οίκο των Ρωμανώφ, ο τσάρος Αλέξανδρος δώρισε στην Όλγα τα νησιά Πεταλιοί για να κτίσουν τη θερινή κατοικία τους.”

– “Στο ανάκτορο λειτουργούσε αίθουσα κινηματογράφου. Ο Σπύρος Σκούρας της Φοξ Φιλμ έκανε δώρο μια μηχανή προβολής και όλες οι ταινίες, ειδικά οι αμερικανικές προβάλλονταν πρώτα στο Τατόι.”

– “Όταν ερχόταν ένας νέος υπασπιστής του προσέφεραν ένα χρυσό μανικετόκουμπο που έφερε χαραγμένα τα αρχικά Π&Φ (απ’ το Παύλος και Φρειδερίκη). Στην ερώτηση του κάθε ανυποψίαστου τι σημαίνει Π&Φ οι πριγκίπισσες Σοφία και Ειρήνη αστειευόμενες του απαντούσαν Πάρτο & Φύγε.”

– “Στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Βουκουρεστίου δίπλα από το Παλλάς και το Μετοχικό Ταμείο υπήρχε πρατήριο διάθεσης των προϊόντων. Όσα δεν καταναλώνονταν στα ανάκτορα εστέλντοντο εκεί προς πώληση. Αυγά, λάδι, βούτυρο, κρασί. Με τα προϊόντα παραγωγής τροφοδοτούσαν και τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία της εποχής, Μ. Βρετανία Σεσίλ Κηφισίας κ.ά. Επίσης έσοδα προέρχονταν από την εκμετάλλευση ρητίνης, την πώληση καυσόξυλων και κάρβουνων. Με αυτά τα έσοδα γινόταν η συντήρηση του κτήματος.”

– “Το οινοποιείο παρήγαγε κρασί από σταφύλια του “μεγάλου αμπελώνα” σε τρεις ποικιλίες, μαύρο, μπρούσκο και λευκό. Διέθετε και δική του ετικέτα το γνωστό ‘Chateau Decelie’ – ‘Οίνος Δεκελείας’ και μετά τον πόλεμο και τη μάρκα ‘Τατόι’.”

– “Το 1974 έγινε η πρώτη και μοναδική καταγραφή των σκευών επίπλων και αντικειμένων που υπήρχαν στο ανάκτορο. Η απογραφή αυτή περιελάμβανε ένα τόμο 700 σελίδων, ωστόσο, και αυτή είχε τις αδυναμίες της διότι ήταν περιγραφική και όχι φωτογραφική.”

– “Στην καρδιά της αγροκτηνοτροφικής μονάδας λειτουργούν ιπποστάσιο – όπου και η μεγάλη καμπάνα του κτήματος που γράφει “ΤΑΤΟΪ 1876″ δώρο της οικογένειας Ρωμανώφ προς την βασίλισσα Όλγα. Η καμπάνα ρύθμιζε όλο το πρόγραμμα. Επίσης ξυλουργείο, σιδηρουργείο πεταλωτήριο αλόγων και παραπέρα χοιροστάσιο, προβατοκομείο, κοτέτσι, βουτυροκομείο, οπωρώνας με φρούτα και λαχανικά. (Η βασίλισσα Φρειδερίκη και οι πριγκίπισσες Σοφία και Ειρήνη ήταν χορτοφάγοι).”

Μια ολόκληρη βιώσιμη βιολογική και οικολογική εγκατάσταση σε λειτουργία που όταν το βλέμμα σου σταθεί μόνο στη λεπτομέρεια και αγνοήσει το ερειπωμένο σύνολο έχεις την αίσθηση ότι πριν από λίγο βγήκε από εκεί ένα αχνιστό καρβέλι ψωμί, ένα δοχείο κρασί ή μια καρδάρα τυρί.

Η ίδια η γη αφηγείται την ιστορία της. Πετροχτίσματα και διάφορα αντικείμενα που σκονίζονται και καταστρέφονται υπομονετικά στα ράφια και στα κοντέινερς. “Κανένα πλάσμα ζωντανό, τα αγριοπερίστερα φευγάτα” η έλλειψη της ανθρώπινης παρουσίας ανασύρει τα λόγια του ποιητή. Η ιστορία δεν συγχωρεί. Η σκληρότητα του χρόνου διαδέχεται τη φρεσκάδα της φύσης και η μελαγχολική μας διάθεση που μας υπέβαλλε αυτή η αναδρομή ξεθυμαίνει σταδιακά καθώς αναχωρούμε για την επιστροφή με την απαραίτητη ενδιάμεση στάση στην ταβέρνα “Θέα”.

Ήταν μια ξεχωριστή εκδήλωση, να προστεθούν και τα δικά μας συγχαρητήρια στους συμμετέχοντες και στην πρόεδρο και τα μέλη του Δ.Σ. της “Σεμέλη”.

Χαίρομαι που πήραμε μια ανάσα σε ζόρικους καιρούς.

H εγκατάλειψη του κτήματος Τατοΐου από πλευράς πολιτείας, τα φυσικά φαινόμενα, οι σεισμοί και η βαρυχειμωνιά κατέστησαν το κτήμα ανυπεράσπιστο.

Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού δια του γενικού γραμματέα της, ιστορικού κ. Κώστα Σταματόπουλου, -ο οποίος με το συγγραφικό του έργο το “Χρονικό του Τατοΐου 1800-2003”, εκδόσεις Καπόν- στην προσπάθεια διάσωσής του κατέστησε γνωστό στο ευρύτερο κοινό την μοναδικότητα του κτήματος αφενός και αφετέρου έδωσε τη δυνατότητα στην πολιτεία να κινηθεί επί ήδη εξερευνημένου εδάφους.

Ένα πρώτο βήμα υπήρξε η αποτύπωση όλων των κτιρίων -πλην του ανακτόρου- και το 2001 υπέβαλλε το αίτημα χαρακτηρισμού του κτήματος, που αφορούσε περίπου 15.000 στρέμματα, μέσα στα οποία το σύνολο σχεδόν των κτιρίων. Το 2003 επιτεύχθηκε τελικά ο χαρακτηρισμός.

Το δεύτερο βήμα ήταν η εκπόνηση μελέτης από επιστημονική ομάδα της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού περί προτάσεως λειτουργικού σχεδιασμού για την αναβίωση και την αξιοποίησή του το 2005.

Σ’ αυτές τις μακροχρόνιες προσπάθειες της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ήλθε το 2010 αρωγός ο νεοϊδρυθείς σύλλογος “Οι φίλοι του Τατοΐου” που συμβάλλει και δίνει γενναία ώθηση με τις δραστηριότητές του. Το Προεδρικό Διάταγμα το 2007 καταργεί τα ιστορικά όρια του κτήματος, υπάγοντας το μεγαλύτερο μέρος της δασικής του έκτασης στον Φορέα Διαχείρισης του Δρυμού Πάρνηθας.

Η οικονομική κρίση επιδείνωσε την κατάσταση. Ο δια νόμου θεσπισθείς το 2012 Φορέας Διαχείρισης Τατοΐου, αντί να απλουστεύσει, περιέπλεξε περαιτέρω τα πράγματα και δημιούργησε νέα αδιέξοδα στην υπόθεση του κτήματος. Ως επιστέγασμα αποτυχίας ήλθε και η ανακοίνωση περί υπαγωγής του Τατοΐου στα περί εκποιήσεως ή περί μακροχρόνιου διαθέσεως ακίνητα του Δημοσίου.

Ένα είναι σίγουρο, το μέλλον του κτήματος παραμένει μετέωρο, συγκεχυμένο και ρευστό, ενώ συνεχίζεται επιταχυνόμενη η κατάρρευση των κτιρίων του και η καταστροφή της όλης υλικοτεχνικής του υποδομής.

Το Τατόι από το 2003 είναι χαρακτηρισμένο ως νεότερο μνημείο απ’ το υπουργείο Πολιτισμού λόγω της ιστορικής του αξίας και λόγω του ότι συνδέθηκε με τα 150 χρόνια της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας.

Το ελληνικό δημόσιο αποζημίωσε την πρώην βασιλική οικογένεια με 14.5000.000 ευρώ κι έτσι πέρασε στην απόλυτη δικαιοδοσία του τόσο το κτήμα Τατοΐου όσο και το Mon Repos της Κέρκυρας.

Πηγή: Εφημερίδα ΑΤΤΙΚΟ ΒΗΜΑ. 16/11/2012. Του κ. Γιώργου Φράγκου.